آشنایی با حق کپی رایت در ایران و ضمانت اجرای نقض آن
برای افرادی که خالق یک اثر هنری یا ادبی هستند، برخورداری از حق مالکیت فکری به تنهایی کفایت نمی کند و لازم است از حق ضمانت اجرا برای نقض حقوق مالکیت ادبی یا هنری خود داشته باشند.
این حق ضمانت اجرا که حق کپی رایت نیز نامیده می شود موجب خواهد شد که حقوق پدیدآورندگان آثار بیشتر حفظ شود .
در نظام حقوقی ایران به شکل یکپارچه و واحد قانونی برای مجازات کردن افرادی که دست به نقض آثار ادبی و هنری می زنند وجود ندارد و در قوانین متعدد و مختلفی به این امر اشاره شده است.
با این حال قابل اشاره است که لایحه‌ای تحت عنوان لایحه حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری تدوین شده است که به صورت واحد و یکپارچه درمورد ضمانت اجرای نقض حقوق مالکیت ادبی و هنری صحبت کرده است اما این لایحه هنوز به تصویب نرسیده است.
لازم به ذکر است از آن جایی که ایران به هیچ کدام از کنوانسیون‌های بین المللی مرتبط با حق مولف و مخترع و همچنین موافقتنامه ترپیس نپیوسته است، آثاری که افراد مقیم ایران خلق می کنند در خارج از کشور محافظت نمی شود.
در ادامه مطلب پیش رو موسسه حقوقی دادیاران سروش حق تصمیم دارد تا درخصوص کپی رایت و ضمانت اجرای نقض آن بیشتر صحبت کرده و اطلاعات مفیدی را در اختیار شما قرار دهد. پس حتما این مقاله را تا انتها مطالعه کرده و نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.
قانون کپی رایت چیست؟
از مهمترین قوانین در حفاظت از حقوق خالقین و پدیدآورندگان یک اثر ادبی یا هنری، قانون کپی رایت است.
قانون کپی رایت باعث می شود تا یک اثر ادبی و هنری را ارزشمند دانسته و برای تلاشی که پدید آورنده جهت خلق آن کشیده است احترام قائل شویم.
قانون کپی رایت شامل موارد زیر می‌شود:
– نشر
– تکثیر
– اقتباس در شیوه بیان
– الگوبرداری
– پخش
– تولید مجدد اثر
– نمایش عمومی اثر
تنها خود شخص پدیدآورنده است که می تواند از حقوق فوق استفاده نماید و هر کسی که به نحوی به اثر وی دست پیدا کند، حق استفاده از این حقوق را ندارد. نکته لازم به ذکری که وجود دارد این است که زمانی یک اثر تحت حمایت قانون کپی رایت قرار می گیرد که موجودیت یافته باشد یا به عبارتی ثبت گردیده باشد.
به طور معمول آثاری همچون کتاب، آثار سمعی_بصری، نقاشی، موسیقی، شعر، آثار معماری، عکس، آثار فنی و… تحت حمایت قانون کپی رایت قرار می گیرند. البته حمایت قانون کپی رایت محدود به موارد مذکور نمی شود.
به طور حتم شما نیز در اپلیکیشن اینستاگرام مشاهده کرده‌اید که اگر موسیقی و یا اثر هنری کسی را که تحت حمایت قانون کپی رایت قرار دارد منتشر کنید آن را حذف خواهد کرد. در نتیجه افراد این اجازه را ندارند که که اثر هنری یا ادبی شخصی را بدون اجازه در صفحه خود منتشر کنند.
قانون کپی رایت در دنیا و حمایت جهانی از یک اثر
هیچ قانونی وجود ندارد که بتواند از یک اثر ادبی یا هنری در سطح جهانی محافظت کند و هر اثر تنها در کشورهایی قابل حفاظت است و نقض کننده مجازات می شود که آن کشور در کنوانسیون‌های مربوطه عضو شده باشد.
به عنوان مثال تا قبل از کنوانسیون “برن” از آثار ادبی و هنری تنها در کشور پدید آمده محافظت می شد ولی با ایجاد این کنوانسیون اثر خلق شده در تمامی کشورهای عضو این پیمان قابل حمایت است.
حامد امیری می افزاید: برای آن که کشورهای عضو از اثر خلق شده حمایت و محافظت کنند لازم است شرایطی وجود داشته باشد. شرایط لازم برای حمایت از اثر هنری این است که شخصی که اثر را خلق کرده باید تابعین یکی از کشورهای عضو کنوانسیون “برن” را داشته باشد یا اثر خود را برای بار اول در یکی از آن کشورها ثبت و منتشر کرده باشد و یا آن که در یکی از آن کشورها اقامت داشته باشد.
بنابراین کشورهای عضو کنوانسیون “برن” ملزم هستند اثری را که پدیدآورنده‌ی عضو آن کشورها خلق کرده است، منند اثر کشور خود دانسته و آن را محترم شمارند. به عنوان مثال اگر اثر یک نویسنده فرانسوی در کشور انگلستان به صورت غیرقانونی کپی شود، کشور انگلیس باید از حقوق نویسنده فرانسوی همچون یک نویسنده انگلیسی حمایت نماید.
تا کنون ۹۰% کشورها یعنی حدود ۱۶۵ کشور عضو این کنوانسیون شده‌اند و تاریخ انقاضای حمایت و محافظت از اثر هر شخص، تا ۵۰ سال پس از فوت او خواهد بود. لازم به ذکر است که کنوانسیون “برن” بارها تجدیدنظر شد و در نهایت سازمان جهانی مالکیت فکری یا “WIPO” مدیریت آن را در دست گرفت.
همانگونه که در ابتدا بیان نمودیم کشور ما عضو این کنوانسیون نیست و از همین رو از آثار یک هنرمند ایرانی در خارج از ایران حمایت نمی شود.
کدام کشورها قانون کپی رایت ندارند و آن را نقض می کنند؟
در فوق اشاره کردیم که ۹۰% کشورهای جهان عضو کنوانسیون قانون کپی رایت هستند اما ۱۰% از کشورهای جهان باقی مانده‌اند که به عضویت این کنوانسیون در نیامده‌اند و این قانون را نقض می کنند. این کشورها از قرار زیر هستند:
• تاجیکستان، اندونزی، کویت، فیلیپین، کره جنوبی، عربستان سعودی، پاکستان، تایوان، ازبکستان، مالزی، ایران
• اکوادور، برزیل، کانادا، کلمبیا، مکزیک، پرو، کاستاریکا، جمهوری دومنیکن،
• مجارستان، بلاروس، ایتالیا، بلایز، بولیوی، لهستان، گواتمالا، جامائیکا، لیتوانی، ویتنام، پاراگوئه و رومانی
حق کپی رایت در ایران
آیا نقض قانون کپی رایت در ایران ضمانت اجرا دارد؟
در ابتدای مطلب مختصرا بیان کردیم که در خصوص قانون کپی رایت و ضمانت اجرای نقض آن قانون واحد و یکپارچه نداریم و یک لایحه در این زمینه تدوین شده است که متأسفانه همچنان تصویب نشده است.
متأسفانه در ایران قانون کپی رایت برای موسیقی و یا حتی نرم افزار وجود ندارد و همین امر باعث می شود زحمات خالق این آثار هدر رود زیرا بسیاری از نرم فزارها و آهنگ‌ها به رایگان در اختیار افراد قرار می گیرد.
در چند سال گذشته حتی قانون کپی رایت برای فیلم‌های سینمایی وجود نداشت و دست فروش‌های زیادی وجود داشتند که فیلم‌های سینمایی را با قیمت ارزانی می فروختند. البته این روزها نیز هستند کسانی که به قانون کپی رایت احترام نمی کذارند و فیلم‌های سینمایی را به رایگان در کانال تلگرامی خود قرار می دهند تا مردم دانلود کنند.
قوانین مرتبط با حمایت از آثار پدیدآورندگان و ضمانت اجرای نقض حقوق آنها
الف) قانون حمایت حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان
ماده ۲۳ : « هر کس تمام یا قسمتی از اثر دیگری را که مورد حمایت این قانون است به نام خود یا به نام پدیدآورنده بدون اجازه او و یا عالماً عامداً به نام شخص دیگری غیر از پدیدآورنده نشر یا پخش یا عرضه کند به حبس تأدیبی از شش ماه تا ۳ سال محکوم خواهد شد.»
ماده ۲۴ : « هر کس بدون اجازه ترجمه دیگری را به نام خود یا دیگری چاپ و پخش و نشر کند به حبس تأدیبی از سه ماه تا یک سال محکوم خواهند شد.»
ماده ۲۸ : « هر گاه متخلف از این قانون شخص حقوقی باشد علاوه بر تعقیب جزایی شخص حقیقی مسئول که جرم ناشی از تصمیم او باشد خسارات شاکی خصوصی از اموال شخص حقوقی جبران خواهد شد و در صورتی که اموال شخص حقوقی به تنهایی تکافو نکند مابه‌التفاوت از اموال مرتکب جرم جبران می شود.»
ماده ۲۹ : « مراجع قضایی می‌توانند ضمن رسیدگی به شکایت شاکی خصوصی نسبت به جلوگیری از نشر و پخش و عرضه آثار مورد شکایت و‌ضبط آن دستور لازم به ضابطین دادگستری بدهند.»
ب) قانون نحوه مجازات اشخاص فعال
به موجب قانون نحوه مجازات اشخاص فعال در امور سمعی و بصری غیرمجاز (مصوب ۱۳۸۶)، یکی از مصادیق عدم رعایت کپی رایت این است که آثار مجاز بدوون مجوز تکثیر شود به نحوی که موجب ضایع شدن حق صاحب اثر شود. ضمانت اجرای این نقض جریمه نقدی از ۲ میلیون تا ۲۰ میلیون تومان است.
ج) قانون حمایت از پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای
در قانون حمایت از پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه‌ای حقوق مادی و معنوی پدیدآورندگان مورد حمایت قرار گرفته است. به موجب این قانون حق نشر، عرضه، اجرا و بهره برداری مادی و معنوی از نرم افزارهای رایانه‌ای جزو حقوق انحصاری صاحب نرم افزار یا پدیدآورنده آن است.
در ماده ۱۳ قانون مزبور حکم شده است که اگر کسی کپی رایت نرم افزارهای رایانه‌ای را رعایت نکرده و آن را نقض کند، به جهت جبران خسارت شخص متضرر، شخص به ۹۱ روز تا ۶ ماه و جزای نقدی ۱۰ الی ۵۰ میلیون تومان محکوم خواهد شد.
نتیجه گیری
در نظام حقوقی ایران قانون واحدی با عنوان قانون کپی رایت تدوین نشده است و قوانین مربوط به آن و ضمانت اجراهای نقض آن در قوانین مختلف پخش شده است.
به صورت کلی چند سال است که برای حفظ حقوق پدیدآورندگان آثار و حمایت از حقوق آنها تلاش می شود و حقوق آنها به رسمیت شناخته شده و با افرادی که حقوق آنها را نقض می کنند به صورت جدی برخورد می شود.